Przebieg ewolucyjnych procesów istot żywych ku człowiekowi jest przedmiotem hipotez. Najstarszą hipotezę o pochodzeniu człowieka od świata niższego stworzył Darwin. Twierdził on, na podstawie danych wykopaliskowych, że człowiek rozwinął się na tej samej drodze co zwierzęta. Według Darwina najbliższym przodkiem człowieka miały być małpy kopalne z okresu trzeciorzędu, które zmieniły tryb życia z nadrzewnego na naziemny. Motorem zmian miał być dobór naturalny i zmiana środowiska zewnętrznego.
Hipoteza Darwina nie wyjaśniła zagadnienia odrębności człowieka, nie określiła granicy między człowiekiem i małpą, nie podała także ogniw pośrednich.
Próbę uzupełnienia tej teorii podjęli neodarwiniści.
Za hipotetyczne miejsce pojawienia się człowieka przyjmuje się Australię, Amerykę Południową, Afrykę lub Azję.
Materiał dowodowy na przechodzenie z hominidae (człowiekowate) do homo (człowiek) jest niekompletny i fragmentaryczny oraz pochodzi z różnych obszarów ziemi.
Wśród uczonych brak zgodności w określeniu istoty homo; najczęściej przyjmuje się objętość mózgu (pithecantropus erectus), używanie narzędzi (homo habilis), dwunożność (australopiteki), zdolność do pracy (wg filozofii marksistowskiej).
Uczeni stwierdzają brak skamielin małpoludów, tzn. istot, które nie były ani całkowicie ludźmi ani też zupełnie zwierzętami. Bajką naukową jest twierdzenie, że pochodzimy od nich. Brak na to dowodów naukowych.
Człowiek jest gatunkiem nowym. Przyjmuje się teorię szeregów równoległych między rozwojem człowieka i małpy, gdyż brak punktu włączenia i punktu styku (J.W.G. Johnson).
Darwinizm nie uznaje tego, co Jan Paweł II nazwał „ontologicznym skokiem” między człowiekiem a resztą królestwa zwierząt. Ludzie nie są zwykłymi zwierzętami, lecz zostali stworzeni na obraz Boga (G.S. Johnston).
2. W Biblii są dwa opisy stworzenia człowieka przez Boga (zob. Rdz 1,26-31; 2, 4-7). W opisach tych nie ma żadnych teorii naukowych na temat pochodzenia człowieka, Pismo Święte bowiem nie jest księgą prawd naukowych lecz religijnych. W opisach tych jest stwierdzenie, że Pan Bóg człowieka stworzył, a czy to się dokonało w sposób bezpośredni czy pośredni, nie jest sprawą istotną.
W opisie pierwszym (Rdz 1,26-31) jest mowa o stworzeniu człowieka na obraz i podobieństwo Boże co do jego rozumnej duchowości. Podobieństwo cielesne jest wykluczone, gdyż Bóg nie ma ciała.
W drugim opisie (Rdz 2,4-7) nie należy brać dosłownie zdania o ulepieniu ciała człowieka „z prochu ziemi”. Przenośnią literacką jest zarówno wyrażenie o lepieniu, jak też słowa „muł ziemi”. Są to obrazy, którymi posłużył się pisarz natchniony, aby przekazać sobie współczesnym, że człowiek został stworzony przez Boga. Takich obrazów domagała się mentalność ówczesnych ludzi i ich określony poziom intelektualny. W czasach nam współczesnych z takiego obrazu potrafimy wyprowadzić właściwą treść, która brzmi: Bóg stworzył człowieka. To jest prawda, o której chce nas pouczyć Biblia.
„Osoba ludzka stworzona na obraz Boży, jest równocześnie istotą cielesną i duchową” (Katechizm Kościoła Katolickiego, n. 362).
„Opierając się na Piśmie Świętym (Rdz 2,7) teologowie utrzymują, że przy stwarzaniu człowieka Bóg posłużył się materią już uprzednio stworzoną. Może tu chodzić o materię martwą, ale tekst ten nie wyklucza użycia przez Boga jakiegoś istniejącego już organizmu (Kard. A. Bea). Do stworzenia ciała pierwszego człowieka mógł się posłużyć Stwórca materią żywą, organiczną, w miejsce nieożywionej” (J. M. Riaza Morales).
Według niektórych teologów, jeśli człowiek pochodzi z ewolucji jakiegoś gatunku zwierzęcego, konieczne było - poza stworzeniem duszy - działanie boskie na organizm zwierzęcej natury, aby uczynić z niego byt odpowiedni do połączenia z racjonalną duszą. Mógł Stwórca wywrzeć na wybrany embrion odpowiednie ku temu działanie. Narodzony, nowy osobnik, zawdzięczałby swe cechy częściowo czynnikom dziedzicznym, a częściowo boskiej interwencji.
Inni teologowie twierdzą, że przy stworzeniu pierwszego człowieka Bóg stworzył duszę w organizmie zwierzęcym bez interwencji adaptacyjnej.
Papież Pius XII w encyklice „Humani generis” (1950 r.) nie zabrania badań nad teorią ewolucji, mającą za przedmiot pochodzenie ciała ludzkiego - „co do dusz bowiem katolicka wiara każe nam przyjąć, że są one bezpośrednio przez Boga stworzone” (tamże, n.36). Stanowisko to podtrzymał Paweł VI w swej alokucji w 1966 roku oraz Jan Paweł II w r. 1996.
3. Uczeni twierdzą, że rozumność człowieka jest zdolnością wykraczającą poza materialność mózgu. Jest to dar nie materii, lecz Stwórcy (F. Facchini – paleontolog włoski, J. C. Polkinghorne - fizyk brytyjski, M. Heller - fizyk polski; więcej na ten temat w publikacji: „Co ze światopoglądem naukowym?”). Rozumność duszy ludzkiej jest cechą charakterystyczną gatunku Homo sapiens.
„Człowiek jest zarazem owocem ewolucji i działania Stwórcy, lecz w inny sposób niż wszystkie pozostałe stworzenia na Ziemi, mianowicie ze względu na posiadaną duszę, która nie może brać swojego początku z możliwości stwórczych materii” (F. Facchini).
„Ciało człowieka jest ciałem ludzkim dlatego, że jest ożywione przez duszę duchową” (KKK, n. 364). „Dzięki duszy duchowej ciało utworzone z materii jest ciałem żywym i ludzkim; duch i materia w człowieku nie są dwiema połączonymi naturami, ale ich zjednoczenie tworzy jedną naturę” (KKK, 365). Jest to natura ludzka.
Dusza ludzka jest nieśmiertelna (zob. Mdr 3, 1-4; Mt 10, 28; Łk 16, 19-31; Dz 7, 59; 2 Kor 5, 1; Jk 1, 21).
„Większość zagadek związanych z ewolucją człowieka pozostaje nie rozwiązana... Niewykluczone, że - jak to już bywało w przeszłości - uczeni mylą się właśnie w tych sprawach, co do których są najbardziej pewni. Nasze wyobrażenia o rozwoju gatunku ludzkiego opierają się często na danych bardzo wątpliwych” –pisze Sherwood L. Washburn, antropolog z Uniwersytetu Berkeley w Kalifornii.
Powyższą wątpliwość potwierdza wykopalisko z r. 2010 szczątków najstarszego przedstawiciela naszego gatunku Homo sapiens. Izraelscy archeolodzy ogłosili, że są to szczątki człowieka o 200.000 lat starsze niż dotychczas podawane przez naukowców. W jaskini Quassem, na terenie obecnego Izraela, odkryto szczątki człowieka, być może anatomicznie współczesnego, sprzed 400.000 lat.
Dotychczas dominującą teorią ewolucji jest tzw. teoria „pożegnania z Afryką”. Według niej nasz gatunek wyewoluował w Afryce ok. 200.000 lat temu, a następnie stopniowo rozprzestrzenił się po całym globie, wypierając zastane tam inne gatunki człowieka, np. neandertalczyków czy odkrytych niedawno denisowian.
Badania morfologiczne zębów ze szczątków człowieka odkrytego w XXI wieku wskazują, że ich właścicielem był człowiek anatomicznie współczesny.
Tym samym dotychczasowe hipotezy na temat pochodzenia człowieka stają pod znakiem zapytania (PR, TVP, Internet). A może już legły w gruzach?
Oczekujemy na ustosunkowanie się uczonych w tej sprawie. Milczenie może mieć swoją wymowę: „ Qui tacet, consentire videtur”.
4. Człowiek nie zawsze istniał, ale uczeni nie są w stanie ustalić, kiedy się pojawił. Biblia umieszcza go w szóstym dniu stworzenia (zob. Rodz 1,27), czego nie należy rozumieć dosłownie.
„Stworzył Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył” (Rdz 1, 27).
Stworzenie człowieka było ukoronowaniem dzieła stwórczego Boga (zob. KKK, n. 343).
„Pośród wszystkich stworzeń widzialnych jedynie człowiek jest zdolny do poznania i miłowania swego Stwórcy, jest on jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał dla niego samego. Tylko człowiek jest wezwany do uczestnictwa w życiu Bożym przez poznanie i miłość. Został stworzony w tym celu i to stanowi podstawową rację jego godności” (KKK, 356).
„Człowiek, ponieważ został stworzony na obraz Boży, posiada godność osoby: nie jest tylko czymś, ale kimś. Jest zdolny poznawać siebie, panować nad sobą, w sposób dobrowolny dawać siebie oraz tworzyć wspólnotę z innymi osobami; przez łaskę jest powołany do przymierza ze swoim Stwórcą, do dania Mu odpowiedzi wiary i miłości, jakiej nikt inny nie może za niego dać” (KKK, 357).
I dał Bóg człowiekowi władzę nad wszystkimi stworzeniami i nad całą ziemią (zob. Rdz 1,28).
I za to należy się Panu - Bogu Stwórcy od człowieka cześć, uwielbienie i miłość. „Bóg wszystko stworzył dla człowieka, ale on został stworzony, aby służyć Bogu, poznać i kochać Go” (KKK, 358).
5. Skoro doszliśmy do takich wniosków należałoby, za przykładem Franciszka Karpińskiego - poety z XVIII wieku, zwrócić się do Boga w modlitwie:
„Kiedy ranne wstają zorze,
Tobie ziemia, Tobie morze,
Tobie śpiewa żywioł wszelki:
Bądź pochwalon Boże wielki.
A człowiek, który bez miary
Obsypany Twymi dary,
Coś go stworzył i ocalił,
A czemużby Cię nie chwalił.
Ledwie oczy przetrzeć zdołam,
Wnet do mego Pana wołam,
Do mego Boga na niebie
I szukam Go koło siebie”.
P.S. Prześledziliśmy pokrótce, w oparciu o najnowszą literaturę, kilka podstawowych zagadnień światopoglądu chrześcijańskiego, bazującego na wiedzy nauk empirycznych, filozoficznych i teologicznych. Uzupełniliśmy je prawdami wiary podanymi przez Pismo Święte i Urząd Nauczycielski Kościoła. Mogliśmy skonfrontować ze sobą, co na poszczególne tematy (powstanie Wszechświata, życia na Ziemi i pochodzenia człowieka) mówi nauka i religia, a także wyciągnąć wnioski.
Na światopogląd katolicki składa się wiara religijna, wiedza filozoficzna i naukowa (element ontologiczny światopoglądu) oraz wynikające stąd normy postępowania moralnego (element aksjologiczny).
Do całości omawianych przez nas zagadnień światopoglądowych pozostał ostatni element - etyka.
Ks. dr Stanisław Kisiel
Siedlce, dn. 18 października 2011 r.
LITERATURA:
Pius XII: Encyklika „Humani generis”. Watykan 1950; Z. Alszeghy: Ewolucjonizm a Urząd Nauczycielski Kościoła. „Concilium” 1969, s. 276-280; M. F. Niestruch: Pochodzenie człowieka. Warszawa 1974; Encyklopedia Katolicka. Lublin 1979. Tom 3, s. 881-920; Jan Paweł II: Wierzę w Boga Ojca Stworzyciela. Watykan 1987; J.W.G. Johnson: Na bezdrożach teorii ewolucji. Warszawa-Struga 1989; C. A Villee i inni: Biologia. Wyd. 2. Warszawa 1998, s. 476-484; J.M. Riaza Morales: Kościół i nauka. Kraków 2003; E. Bone: Bóg, niepotrzebna hipoteza? Kraków 2004; Z. J. Kijas: Początki świata i człowieka. Kraków 2004; R. J. Berry: Bóg i biolog. Wiara a nauki przyrodnicze. Kraków 2005; G. S. Johnston: Czy Darwin miał rację? Katolicy a teoria ewolucji. Kraków 2005; F. Facchini: Przygoda człowieka. Przypadek czy stworzenie. Kraków 2008; M. Heller: Podglądanie Wszechświata. Kraków 2008; J. C. Polkinghorne: Nauka i stworzenie. Poszukiwanie zrozumienia. Kraków 2008; F. Euvé: Darwin i chrześcijaństwo. Kraków 2010.
Kwiecień 2024
