Wystawa jest częścią projektu, na który składa się także obszerna, bogato ilustrowana publikacja oraz film promocyjno-edukacyjny pt. Maria. Ekspozycję będzie można oglądać w Muzeum Diecezjalnym w Siedlcach od 5 listopada do 15 grudnia.

Tematyka opracowana w projekcie dotyczy rodziny, w której urodził się i wychował Jan Matejko oraz tej, którą sam założył. Tytuł wystawy odzwierciedla zainteresowania oraz kluczowe wydarzenia dla Matejków. Zapewnienie materialnego bytu nie wypełniało całkowicie ich życiowych celów i aspiracji, które sięgały znacznie dalej – do działań na rzecz wolnej i niepodległej Ojczyzny, rozwijania zainteresowań poprzez zaangażowanie w życie naukowe, społeczne, kulturalne i artystyczne Krakowa, a wreszcie – do troski o staranne wykształcenie potomstwa mimo mieszczańskiego statusu rodziny. Rozwojowi społecznemu, intelektualnemu, muzycznemu i artystycznemu towarzyszył także rozwój duchowy, nie eksponowany, ale obecny, który dawał Matejkom impuls do przezwyciężenia najtrudniejszych kryzysów rodzinnych.

Motywem przewodnim koncepcji wystawy i towarzyszącej jej publikacji jest miłość w jej różnych odsłonach: duchowej, zmysłowej, wzniosłej, radosnej i zaprawionej goryczą. Miłością właśnie, rozpatrywaną w różnych aspektach i kontekstach życiowych, nasycone są losy tej rodziny. Ona nadaje im głęboki sens stanowiąc jednocześnie źródło najistotniejszych treści projektu AMOR DEO, AMOR PATRIAE, AMOR FAMILIAE.

Impulsem do podjęcia prac nad projektem było odkrycie w prywatnej kolekcji obrazu Jana Matejki przedstawiającego nieznaną, młodą dziewczynę. Badania specjalistów dotyczące sposobu malowania oraz porównań z innymi portretami wykonanymi w technice olejnej lub rysunku pozwoliły ustalić, że portret należy do wczesnych prac Mistrza i przedstawia siostrę Jana Matejki, Marię. Pogłębione studia nad jej biografią oraz relacjami rodzeństwa odkryły postać całkowicie zapomnianą w życiorysie artysty, a odgrywającą kluczową rolę w jego młodzieńczym dorastaniu. Maria, pełna melancholii, ciepła i miłości była oparciem dla młodszego o dwa lata brata, jego towarzyszką i muzą. Jej rysy, a nawet pewne cechy charakteru, jak spokój i subtelność, noszą Barbara Radziwiłłówna, Jadwiga Andegaweńska, dwórka na obrazie Otrucie królowej Bony, Polonia, a nawet Matka Boska. Jan był wdzięczny siostrze. Kiedy wychodziła za mąż, jako jedyny z braci z własnych pieniędzy ufundował jej posag.

Warto pamiętać o jeszcze jednym odcieniu AMOR. O przyjaźni z rodzinami Giebułtowskich i Serafińskich. Giebułtowskim zawdzięcza Matejko impuls do rozwoju intelektualnego i artystycznego (Stanisław), „drugą matkę” (Paulina), a wreszcie miłość jego życia - żonę i drugą muzę (Teodora). Serafińscy, wierni i troskliwi w przyjaźni, chętni z pomocą w potrzebach narzeczonych Teodory i Jana, a potem młodych małżonków, byli oparciem dla artysty. On kochał ich dzieci wpierw niż własne i zawsze czuwał nad nimi chętny do pomocy w razie potrzeby. Do Antoniego Serafińskiego pisywał „mój synku”. Na kilka dni przed śmiercią, skrajnie wyczerpany chorobą, przyjechał do Bochni, by kontynuować nadzór nad projektem renowacji kościoła farnego, ponieważ zobowiązał się do wykonania tej pracy na prośbę Antoniego, pełniącego wówczas urząd bocheńskiego burmistrza.

W pierwszej części wystawy wyeksponowane są postacie ojca, Franciszka Ksawerego Matejki i jego dzieci przez całe życie blisko związanych miłością stworzoną i umiejętnie pielęgnowaną w domowym kręgu. Wytworzone związki emocjonalne wspierały wymagającą pracę nad edukacją i intelektualnym kształtowaniem rodzeństwa, a także cierpliwość w długotrwałym pozowaniu, jako modeli do obrazów. Świadczą o tym korespondencja, szkice Jana Matejki, zależności widoczne między badaniami naukowymi brata Franciszka a treścią prac młodszego Jana, wreszcie angażowanie się braci Matejków w wydarzenia Wiosny Ludów i Powstania Styczniowego.

W drugiej części wystawy akcent położony jest na rodzinę Jana Matejki, która dzięki zawodowemu sukcesowi ojca i odniesionej przez niego sławie, doświadczyła znaczącego awansu społecznego i materialnego, a jednocześnie doznała związanych z nim negatywnych konsekwencji, znanych także wielu dzisiejszym rodzinom. Poprzez szkice, obrazy, rekwizyty i korespondencję chcemy pokazać wpływ na życie domowe działań podejmowanych przez rodziców, postawy przyjmowane wobec pojawiającego się kryzysu i skuteczność prób przełamania go, także w świetle późniejszych zadań podejmowanych przez dorastające dzieci.

Oprócz znanych prac Jana Matejki zaprezentowane są również obiekty rzadko pokazywane lub znajdujące się na co dzień w prywatnych kolekcjach, dla których temat projektu Amor Deo, Amor Patriae, Amor Familiae. Rzecz o rodzinie Matejków stał się dobrą okazją do ich opracowania, a niejednokrotnie do identyfikacji przedstawionych na nich osób.



Obraz: Jan Matejko, Portret Marii Matejko, olej na tekturze i desce mahoniowej, 1859, własność prywatna

Oprac. dr Barbara Ciciora

DW